15 Zilkade 549 tarihinde, yani 21 Ocak 1155’te, Türk takvimine göre domuz yılının başında, Deli-ün Boldok’ta, bugünkü Doğu Sibirya’nın Onon nehrinin sağ kıyısında doğan Cengiz Han’ın babası Moğollar’ın reisi Yesügay Bahadır, annesi ise Houlen Ece’dir. Yesügay, oğlu henüz doğmadan önce mağlup ettiği ve esir aldığı bir Tatar kabilesinin reisi olan Timuçin’in adını verir. Ancak Timuçin, babasını 13 yaşında kaybeder. Babasının ölümüyle, Timuçin ve ailesi babasına bağlı olan kabileler tarafından terkedilir ve sürekli baskılara maruz kalır. Babasının nişanlandığı Börte-Fuçin, Merkitler tarafından esir alınır ve Kerayit Hükümdarı Ong Han’a hediye olarak sunulur. Ancak Timuçin, Börte-Fuçin’i geri almayı başarır.
Timuçin ve ailesi, zorlu bir dönemde balıkçılık ve avcılık yaparak geçimlerini sağlarlar. Bu süre zarfında Timuçin, Tayciyutlar ve diğer bazı kabilelerle mücadele ederek siyasi, idari ve askeri deneyim kazanır. 1195 yılında birçok kabile Timuçin’e katılır. 1197’de Merkitler’e karşı zafer elde eder ve 1199’da Ong Han ile birlikte Nayman Hakanı Buyruk Han’ı mağlup eder. Timuçin’in çabalarıyla 1206’da yapılan kurultayda, dokuz parçalı ak tuğ dikilerek “Cengiz” unvanıyla kağan ilan edilir ve bütün bozkır kavimlerinin en büyük hükümdarı olur.
Cengiz Han’ın liderliğindeki Moğol İmparatorluğu, bir dizi seferle genişler. 1215’te Balasagun’u ele geçirir ve 1217’de Hârizmşah İmparatorluğu’na karşı sefere çıkar. Bu seferde Hârizmşahlar’ın başşehri Gürgenç tamamen tahrip edilir. Cengiz Han, 1220’de Buhara ve Semerkant’ı da ele geçirir. Aynı yıl Tangutlar üzerine sefere çıkar. 1227’de, Moğol İmparatorluğu’nun geniş topraklarına hakim olan Cengiz Han, hastalığı nedeniyle yaşamını yitirir.
Cengiz Han, sadece Moğol geleneklerine bağlı kalmış, imparatorluğunu sert bir disiplin ve örgütlenmeyle yönetmiştir. Cengiz Han Yasası olarak bilinen kanunlar, örgütlenme yeteneği, disiplini, hızlı hareket ve acımasızlık gibi özelliklerini yansıtmaktadır. Ölümünden sonra, oğulları arasında toprakları paylaştırılır ve Moğol İmparatorluğu’nu devralan hükümdarlar bu yasaları titizlikle uygularlar.
Cengiz Han’ın hayatı ve liderliği, onun sert ve acımasız yönetim tarzıyla birlikte, Moğol İmparatorluğu’nun kuruluşunu ve genişlemesini etkileyici bir şekilde yansıtmaktadır.
